علل پیدایش و تطور مذاهب کلامی | رسول رضوی | نشر رائد
معرفی کتاب علل پیدایش وتطور مذاهب اسلامی
نوشته استاد حجه الاسلام والمسلمین دکتر رسول رضوی(زیدعزه)
نشر: رائد (زمستان:1399)
کتاب ارزشمند "سیر پیدایش وتطور مذاهب اسلامی" از مجموعه دانش میان رشته ای تاریخ - فرقه شناسی محسوب شده و از سنخ تاریخِ علم ملل ونحل است، با این امتیاز و تفاوت جوهری که در این کتاب سطح تاریخ نقلیِ علم ملل و نحل به سطح بالاتر یعنی تاریخ تحلیلی و حتی بالاتر فلسفه ی تاریخ علم فرقه شناسی نزدیک شده واز این جهت یک ابتکار است.
همچنین سیرتطورات تاریخی به صورت خطی، منسجم وساختارمند منقح وبالطبع وبالتبع مخاطب را به انسجام فکری ملتزم می کند و از این جهت توصیه به تهیه و مطالعه این کتاب برای علاقمندان می شود.
مولف ارجمند در فصل اول با«ترمینولوژی دقیق واژگانی» تعاریف مدرسه، مکتب، جریان وفرقه را مورد واکاوی قرار داده وحدود وثغور هر اصطلاح را دقیق تشریح کرده است.
همچنین با نقبی به تاریخ صدر اسلام وصف بندی دو جریان مومنان و منافقان به ارائه تحلیلی تاریخی - سیاسی ازآبشخور فرقه سازی در صدر اسلام می پردازد وبا ارایه شواهدی به نقش جریان نفاق در شق عصای مسلمین و فرقه سازی می پردازد و شواهد مکفی بر این ادعا می آورد.
نگارنده در بحث تحلیلی دیگر با ترسیم بسترهای متعدد به روش های جریان نفاق برای تبدیل جریان سیاسی به جریان اعتقادی پرداخته و روشهای منع کتابت، جریان تحریف، بهره گیری از قصه سرایان واستفاده از تورات وانجیل را ابزارهایی قوی برای نیل به این غایت معرفی مینماید.
در گام بعدی با نگاهی به مدارس اعتقادی سه بوم شهرحجاز،شام و عراق به توصیف و مولفه ها وتمایزات این سه مدرسه میپردازد و خاستگاه و علل و زمینه های این بوم شهرهای ملل ومحل را زیر ذره بین قرار میدهد.
در بحث تحلیلی دیگر این اثر، مولف با نمونه های مصداقی مذاهب متعدد(اباضیه، اهل حدیث، زیدیه و...)به بررسی چگونگی تبدیل مدارس به فرق انحرافی پرداخته است.
همچنین مولف با بررسی موضوعاتی مهم در جریان فکری جهان اسلام مثل غلو و نهضت ترجمه ونهضت هلنیسم به نقش این مباحث مهم در فرقه گرایی و جریان فکری جهان اسلام می پردازد.از ظرافت های این نوشتار، تمایز مبادی ورودی نهضت ترجمه در سه بوم شهر خراسان؛بغداد واندلس است که در این کتاب تمایزات وتشابهات و تاثیرات این درگاههای ورودی به صورت دقیق مورد بررسی قرار گرفته است وتمایزات فکری دانشمندان این درگاه ها را واکاوی نموده است.
کوتاه اینکه مولف این اثر با بررسی ملل ونحل وجریانات نخستین تا سده های میانی ومعاصر به صورت جریان شناسی وتحلیل های زمینه ای به معرفی خاستگاه ها وعوامل وشرایط تاریخی آنها میپردازد.
قوت استدلال،کثرت شواهد تاریخی، نقب از تاریخ به وملل ونحل،کثرت ارجاع تاریخ به کلام وبالعکس،استناد به منابع مستدل پنج قرن نخست هجری ونقادی دقیق وبجا از امتیازات این کتاب خواندنی است.
لازم به ذکر است که نگارش این کتاب برگ زرینی از افتخارات حوزه علمیه قم در ملل ونحل پژوهی است و آرزوی توفیقات بیش از پش برای این استاد فرهیخته را از خداوند منان خواستاریم.
سردبیر مسلمنا:سیدعلی بطحائی(دانش آموخته کلام ) 10 دی 1399