تاریخ کلام امامیه (حوزه‌ها و جریان‌های کلامی) | رسول رضوی | دارالحدیث
در این کتاب سعی شده ضمن ارائه خلاصه‌ای از چگونگی پیدایش حوزه‌ها و مکاتب علمی امامیه، مسائل، دانشمندان و جریان‌های موجود در آن حوزه‌ها را معرفی کرده، به دسته‌بندیِ ویژگی‌های هر یک از آنها بپردازد.
بر اساس گزارش‌های تاریخی، شیعیان و پیروان اهل بیت علیهم السلام با وجود پراکندگی جغرافیایی و تفاوت‌های نژادی، اهتمام و اتفاق ویژه ای به لزوم یاد گیری آموزه‌های دین،
آموزش به دیگران و نیز به کار بستن احکام مترتّب بر این آموزه‌ها داشتند.
گواه بر این مدعا، وجود حلقه‌های درسی متعدد و متنوع در مناطق مختلف ممالک اسلامی است. که بعدها همین حلقه‌های درسیِ پراکنده و کوچک، بسترساز پیدایش مراکز علمی و در نهایت حوزه‌های علمی امامیه گردیدند.
از آنجایی که مراکز و حوزه‌های ایجاد شده، در گذر زمان و بر اثر عوامل و دلایل گوناگون به اختلاف در روشهای استنباط، تقریر و اثبات مباحث علمی دچار می شوند، این امر باعث می شود تا مکاتب و مسالک گوناگون نیز در میان آنها پایه ریزی و ایجاد گردند.
این مکاتب و مسالک، ا‌گر چه نشانه ای از اختلاف در باورها و اعتقادات بود، ولی در عمل به عاملی برای رشد و ترویج علوم اهل بیت علیهم السلام و توسعه آموزشگاه‌ها و مراکز علمی امامیه و نیز رونق و شکوفایی علوم اسلامی مبدل شدند.
حال با گذشت زمان، علوم نیز از هم تفکیک پیدا کردند و مکاتب و جریان‌های مستقل حدیثی، فقهی، تفسیری، اعتقادی پدیدار می شدند و هر کدام برگی جدید بر روند تطوّر و تکمیل علوم اسلامی اضافه می‌کردند به گونه‌ای که بدون شناخت مکاتب و جریان‌های علمی یاد شده و آرا و دیدگاه‌های آنها، امکان دست‌یابی به تقریرهای دقیق از علوم اسلامی وجود نداشت.
مولف کتاب معتقد است، شناسایی و معرفی این مکاتب و جریان‌ها امری مهم و راهبردی است و لازم و ضرروری است که زیرساخت‌ها، مولّفه‌ها و چگونگی پیدایش حوزه‌های علمی و بیان دیدگاه‌های مکاتب و مدارس مختلف مورد بررسی قرار گیرد و به عنوان یک نیاز اساسی جامعه علمی و موضوعی بین رشته‌ای با عنوان تاریخ علوم اسلامی، بدان پاسخ داده شود.
کتاب تاریخ کلام امامیه تلاش می کند تا گزارشی از چگونگی پیدایش علم اعتقادات شیعی و جریان‌های مختلف آن و معرفی مراکز و حوزه‌های علمی کلام امامیه در جوامع اسلامی و یافتن سیر منضبط و تاریخمند آنها ارائه نماید. و شناخت حوزه‌های یاد شده، مستلزم معرفی مسائل اعتقادی مطرح در این حوزه‌ها، بزرگان و صاحب نظران و همچنین تألیفات آنان در عرصه علوم اعتقادی است.
از این رو، در این کتاب سعی شده ضمن ارائه خلاصه‌ای از چگونگی پیدایش حوزه‌ها و مکاتب علمی امامیه، مسائل، دانشمندان و جریان‌های موجود در آن حوزه‌ها را معرفی کرده، به دسته‌بندیِ ویژگی‌های هر یک از آنها بپردازد.
علل پیدایش و تطور مذاهب کلامی | رسول رضوی | نشر رائد
معرفی کتاب علل پیدایش وتطور مذاهب اسلامی
نوشته استاد حجه الاسلام والمسلمین دکتر رسول رضوی(زیدعزه)
نشر: رائد (زمستان:1399)
کتاب ارزشمند "سیر پیدایش وتطور مذاهب اسلامی" از مجموعه دانش میان رشته ای تاریخ - فرقه شناسی محسوب شده و از سنخ تاریخِ علم ملل ونحل است، با این امتیاز و تفاوت جوهری که در این کتاب سطح تاریخ نقلیِ علم ملل و نحل به سطح بالاتر یعنی تاریخ تحلیلی و حتی بالاتر فلسفه ی تاریخ علم فرقه شناسی نزدیک شده واز این جهت یک ابتکار است.
همچنین سیرتطورات تاریخی به صورت خطی، منسجم وساختارمند منقح وبالطبع وبالتبع مخاطب را به انسجام فکری ملتزم می کند و از این جهت توصیه به تهیه و مطالعه این کتاب برای علاقمندان می شود.
مولف ارجمند در فصل اول با«ترمینولوژی دقیق واژگانی» تعاریف مدرسه، مکتب، جریان وفرقه را مورد واکاوی قرار داده وحدود وثغور هر اصطلاح را دقیق تشریح کرده است.
همچنین با نقبی به تاریخ صدر اسلام وصف بندی دو جریان مومنان و منافقان به ارائه تحلیلی تاریخی - سیاسی ازآبشخور فرقه سازی در صدر اسلام می پردازد وبا ارایه شواهدی به نقش جریان نفاق در شق عصای مسلمین و فرقه سازی می پردازد و شواهد مکفی بر این ادعا می آورد.
نگارنده در بحث تحلیلی دیگر با ترسیم بسترهای متعدد به روش های جریان نفاق برای تبدیل جریان سیاسی به جریان اعتقادی پرداخته و روشهای منع کتابت، جریان تحریف، بهره گیری از قصه سرایان واستفاده از تورات وانجیل را ابزارهایی قوی برای نیل به این غایت معرفی مینماید.
در گام بعدی با نگاهی به مدارس اعتقادی سه بوم شهرحجاز،شام و عراق به توصیف و مولفه ها وتمایزات این سه مدرسه میپردازد و خاستگاه و علل و زمینه های این بوم شهرهای ملل ومحل را زیر ذره بین قرار میدهد.
در بحث تحلیلی دیگر این اثر، مولف با نمونه های مصداقی مذاهب متعدد(اباضیه، اهل حدیث، زیدیه و...)به بررسی چگونگی تبدیل مدارس به فرق انحرافی پرداخته است.
همچنین مولف با بررسی موضوعاتی مهم در جریان فکری جهان اسلام مثل غلو و نهضت ترجمه ونهضت هلنیسم به نقش این مباحث مهم در فرقه گرایی و جریان فکری جهان اسلام می پردازد.از ظرافت های این نوشتار، تمایز مبادی ورودی نهضت ترجمه در سه بوم شهر خراسان؛بغداد واندلس است که در این کتاب تمایزات وتشابهات و تاثیرات این درگاههای ورودی به صورت دقیق مورد بررسی قرار گرفته است وتمایزات فکری دانشمندان این درگاه ها را واکاوی نموده است.
کوتاه اینکه مولف این اثر با بررسی ملل ونحل وجریانات نخستین تا سده های میانی ومعاصر به صورت جریان شناسی وتحلیل های زمینه ای به معرفی خاستگاه ها وعوامل وشرایط تاریخی آنها میپردازد.
قوت استدلال،کثرت شواهد تاریخی، نقب از تاریخ به وملل ونحل،کثرت ارجاع تاریخ به کلام وبالعکس،استناد به منابع مستدل پنج قرن نخست هجری ونقادی دقیق وبجا از امتیازات این کتاب خواندنی است.
لازم به ذکر است که نگارش این کتاب برگ زرینی از افتخارات حوزه علمیه قم در ملل ونحل پژوهی است و آرزوی توفیقات بیش از پش برای این استاد فرهیخته را از خداوند منان خواستاریم.
سردبیر مسلمنا:سیدعلی بطحائی(دانش آموخته کلام ) 10 دی 1399